Інкамунікада — поўная ізаляцыя, калі чалавека наўмысна пазбаўляюць сувязяў з навакольным сьветам, сваякамі й блізкімі. Найперш гэта тычыцца беларускіх палітзняволеных, якім адмаўляюць у ліставаньні і спатканьнях. Паходзіць тэрмін ад ангельскага слова incommunicado, гішпанскага incomunicado — з лацінскімі фармантамі in- ‘не’ і communicare (‘мець сувязь’).
Дарэчы, «інкамунікада» ў 2024 годзе стала «Беларускім словам году» сярод чытачоў сацыяльных сетак.
«Незаконны» тэрмін»
Паводле міжнародных стандартаў ААН, чалавек знаходзіцца ў рэжыме інкамунікада, калі парушаюцца наступныя ягоныя правы:
— права на ліставаньне і карыстаньне іншымі сродкамі сувязі;
— права бачыцца зь сям’ёй;
— права на доступ да адваката;
— права на інфармацыю;
— права на гуманнае абыходжаньне.
У беларускім заканадаўстве тэрміну «інкамунікада» няма. Артыкул 85 Крымінальна-выканаўчага кодэксу называецца «Перапіска асуджаных да пазбаўленьня волі, адпраўленьне і атрыманьне імі грашовых пераводаў». У ім замацавана права зьняволеных атрымліваць карэспандэнцыю:
«Асуджаным на пазбаўленьне волі дазваляецца атрымліваць і дасылаць лісты і тэлеграмы без абмежаваньня іх колькасьці».
Беларускія праваабаронцы вылучаюць тры складнікі рэжыму інкамунікада:
— адсутнасьць у блізкіх цягам трох месяцаў і больш сувязі з палітвязьнем, у тым ліку лістоў, званкоў, спатканняў;
— адсутнасьць доступу адваката, перашкода яму з боку адміністрацыі папраўчай установы;
— ізаляцыя палітвязьня ад іншых зьняволеных у месцы адбываньня пакараньня (зьмяшчэньне ў ШЫЗА — штрафны ізалятар, ПКТ — памяшканьне камэрнага тыпу).
Рэкардсмэн Знак
Былы адвакат Максім Знак быў асуджаны на 10 гадоў зьняволеньня. Ніякіх вестак ад яго няма зь лютага 2023 году — тады ў «чорны сьпіс» трапілі Віктар Бабарыка, Марыя Калесьнікава, Сяргей Ціханоўскі, Ігар Лосік, Мікола Статкевіч. Ціханоўскага і Лосіка вызвалілі, вывезшы за мяжу. Калесьнікаву і Бабарыку прынамсі паказалі ў тэлевізіі: Марыя Калесьнікава сустрэлася з бацькам 12 лістапада 2024 году, а ў студзені 2025 году зьявілася відэа зь Віктарам Бабарыкам.
Такім чынам, ад Максіма Знака няма зьвестак ужо 1000 дзён.
Мікола Статкевіч на беларуска-літоўскай мяжы. 11 верасьня 2025 году
Юрыстка зь міжнароднай праваабарончай арганізацыі Respect-Protect-Fulfill, зь якой Свабода пагаварыла на ўмовах ананімнасьці, сьцьвярджае, што ў рэжыме інкамунікада шмат хто знаходзіўся і знаходзіцца цяпер.
«Максім Знак наагул зь лютага 2023 году ў такім рэжыме — яго, дарэчы, ніхто ніколі не паказваў. Таго ж Віктара Бабарыку, пра якога амаль 2 гады не было нічога вядома, у студзені 2025 году паказалі (да яго прыходзіў і выставіў відэа Раман Пратасевіч). І з таго часу зноў пра Віктара Бабарыку нічога невядома. Ад яго няма ні лістоў, ні званкоў сваякам.
Што тычыцца Міколы Статкевіча, які быў „вызвалены“ (у двукосьсі) і дэпартаваны зь Беларусі, на жаль, як апавядае ягоная жонка ў фэйсбуку, больш за 2 месяцы няма ніякіх зьвестак, невядома, дзе ён знаходзіцца. Мы будзем зноў пра гэта паведамляць ў Працоўную групу ў справах гвалтоўных зьнікненьняў ААН», — кажа юрыстка.
Справы аб гвалтоўных зьнікненьнях
Працоўная група ў справах гвалтоўных зьнікненьняў ААН (Working Group on Enforced or Involuntary Disappearances) — адмысловы орган, да якога можна зьвяртацца, калі на тэрыторыі якой-небудзь дзяржавы зьнікае чалавек і калі ёсьць падазрэньне, што зьнікненьне можа быць гвалтоўным, тлумачыць юрыстка міжнароднай праваабарончай арганізацыі Respect-Protect-Fulfill.
«Гэтая Працоўная група, калі ёсьць адпаведныя абставіны, пачынае справу і спрабуе камунікаваць зь дзяржавай, каб даведацца, што адбываецца з той ці іншай асобай. Respect-Protect-Fulfill слала звароты наконт Марыі Калесьнікавай і Міколы Статкевіча ў Працоўную групу. Што да Статкевіча, яшчэ раз акцэнтую ўвагу: мы рыхтуем новую заяву пра яго новае зьнікненьне».
Паводле юрысткі, магчыма, імёны ня ўсіх зьняволеных, якія знаходзяцца ў рэжыме інкамунікада, вядомыя праваабаронцам і грамадзкасьці. Родныя і сваякі не заўсёды пра гэта паведамляюць, бо баяцца яшчэ больш пагоршыць умовы вязьняў.
Віктар Бабарыка. Зьвестак ад яго няма ўжо 943 дні
Доўгі час не было ніякіх зьвестак пра зьняволеных Аляксандра Арастовіча, Дзяніса Сальмановіча, Яўгена Афнагеля — «Вясна» ўключала такіх палітвязняў у сьпіс інкамунікада цягам адпаведнага часу.
Фармальныя адказы
Летам 2025 году стала вядома, што больш за год няма ніякіх зьвестак ад 68-гадовай Алены Гнаўк, якую асудзілі спачатку на 3,5 году калёніі, а пазьней паводле артыкулу 411 Крымінальнага кодэксу ёй дадалі яшчэ 1 год за «непадпарадкаваньне».
Міжнародная праваабарончая арганізацыя Respect-Protect-Fulfill зьвярнулася ў Працоўную групу ААН ў справах гвалтоўных зьнікненьняў у сувязі з сытуацыяй Алены Гнаўк.
«І Працоўная група ААН распачала гэтую справу ў дачыненьні да Алены Гнаўк, група камунікуе зь дзяржавай і запытваецца пра яе знаходжаньне.
Дзяржава адказвае Працоўнай групе, але гэтыя адказы — збольшага агульныя тлумачэньні крымінальнага заканадаўства, агульныя фразы пра ўмовы, у якіх знаходзіцца пазбаўлены волі чалавек… Але, на жаль, у тых фармальных адказах нічога не паведамляецца пра канкрэтную асобу.
У такім выпадку мы спрабуем неяк „тузаць“, „дзяўбці“ дзяржаву праз Працоўную групу ААН, каб дзяржава ведала, што міжнародная супольнасьць дбае пра беларускіх палітзьняволеных у ізаляцыі», — кажа юрыстка Respect-Protect-Fulfill.